Khi phun chế phẩm lên cây, virus sẽ đi vào cơ thể sâu theo đường thức ăn và sinh sản gây chết sâu trong vòng 2-5 ngày. Khi sâu chết, virus sẽ phóng thích ra bên ngoài và tiếp tục lây nhiễm cho lứa sâu kế tiếp. Chế phẩm không gây độc cho con người và môi trường.
Đây là sản phẩm của đề tài "Nghiên cứu hoàn thiện quy trình sản xuất chế phẩm SL-NPV (Nucleo Polyhedrosis virus) sử dụng trừ sâu khoang (Spodoptera litura) trên rau muống nước tại TP.HCM", được Sở Khoa học và Công nghệ TP.HCM nghiệm thu năm 2019.
Theo TS. Nguyễn Thị Hai (chủ nhiệm đề tài), sâu khoang (Spodoptera litura), còn gọi là sâu ăn tạp, có thể phá hại trên 200 loại cây trồng. Chúng phát triển quanh năm và phát sinh thành dịch ở nhiều vùng. Tại TP.HCM và các vùng lân cận, sâu khoang gây hại thường xuyên. Đặc biệt trên cây rau muống nước, sâu khoang là đối tượng dịch hại chính. Để trừ sâu khoang, nông dân thường dùng các loại thuốc sử dụng trên lúa và pha trộn nhiều chủng loại thuốc. Điều này không những làm tăng chi phí sản xuất mà còn làm tăng tồn lưu hoá chất trên cây rau muống, tăng nguy cơ gây ngộ độc cho người tiêu dùng và gây ô nhiễm môi trường. Từ thực tế trên, năm 2017, UBND TP.HCM đã đưa ra kế hoạch xây dựng cánh đồng rau muống nước VietGap mang thương hiệu Thành phố (Công văn số 1662/KH-SNN). Trong đó nhấn mạnh, không lạm dụng thuốc bảo vệ thực vật để trừ sâu.
Sâu khoang có khả năng kháng thuốc rất cao nên việc sử dụng thuốc hoá học để trừ loài sâu hại này gặp phải không ít khó khăn. Trong tự nhiên, sâu khoang cũng bị khống chế bởi nhiều loài côn trùng và vi sinh vật ký sinh. Trong số các loài thiên địch tấn công sâu khoang, NPV được xem là có triển vọng nhất.
Đề tài nêu trên tạo ra quy trình sản xuất chế phẩm SL-NPV chất lượng tốt và các hướng dẫn rõ ràng, dễ thực hiện để sử dụng chế phẩm này trừ sâu khoang hại rau muống nước.
Cụ thể, quy trình sản xuất gồm các bước: nhân nuôi sâu ký chủ, sản xuất virus NPV trên ký chủ sâu khoang, tạo chế phẩm SL-NPV.
Đối với nhân nuôi sâu ký chủ, nguồn sâu khoang giống được thu trên ruộng rau muống, ở những nơi nông dân không phun thuốc, hoặc trên những cây trồng không phun thuốc như sen, thầu dầu. Sau đó, sâu được nuôi trên thức ăn nhân tạo cho đến khi hóa nhộng. Thức ăn thêm cho trưởng thành là mật ong hoặc nước đường 10%. Ghép cặp nhộng đực, nhộng cái và thu trứng để nhân nuôi sâu phục vụ sản xuất sâu giống và tạo chế phẩm SL-NPV.
Với bước sản xuất virus NPV trên ký chủ sâu khoang, lây nhiễm sâu trong 12-24 giờ và chuyển sang thức ăn sạch, sử dụng dịch li tâm để lây nhiễm sâu. Trong điều kiện sản xuất nhỏ ở hộ nông dân, có thể sử dụng sâu bắt ngoài đồng để gây nhiễm NPV, với thức ăn tự nhiên hay thức ăn nhân tạo. Sinh khối virus có thể bảo quản trong cơ thể sâu chết hoặc bằng dịch đã li tâm trong glycerin ở 00C.
Ở bước tạo chế phẩm SL-NPV, tiến hành đồng nhất và thu nhận dịch virus thể vùi (bằng cách bổ sung acetone 10% phối trộn dịch nghiền xác sâu theo tỉ lệ 1:1 và lọc), kiểm tra dịch virus đã tinh sạch và chưa tinh sạch đều không có chứa E. coli và Samonella. Tạo chế phẩm dạng lỏng bằng cách dùng nước cất khử trùng (hoặc nước máy để qua đêm) nấu sôi, để nguội và bổ sung vào dịch virus; bổ sung acid boric 1%; cho vào chai tối màu; để ở nơi mát, tránh ánh sáng trực tiếp. Tạo chế phẩm dạng bột thấm nước với chất mang là bột cao lanh + CMC 10% + acid boric 1%. Chế phẩm được sấy khô ở 400C hoặc phơi ở nhiệt độ phòng sao cho ẩm độ < 10%, chia vào bọc và bảo quản trong tủ mát hoặc tủ đá.
Thử nghiệm diện rộng sử dụng chế phẩm SL-NPV trừ sâu hoang trên cây rau muống nước tại TP.HCM, kết quả cho thấy, hiệu lực đối với sâu khoang trên cây rau muống nước của chế phẩm SL-NPV biến động từ 75,7% (chế phẩm dạng bột thấm nước) đến 83,8% (chế phẩm dạng lỏng), tương đương với hiệu lực của thuốc Diafenthiuron 50WP liều lượng 1 lít/ha (83,2%). Về năng suất, sử dụng chế phẩm SL-NPV góp phần bảo vệ năng suất của rau muống tương đương so với phun thuốc hóa học (22,2-22,5 tấn/ha). Về hiệu quả kinh tế, việc sử dụng chế phẩm SL-NPV đã làm tăng lợi nhuận cho người nông dân từ 11,2–13,05 triệu đồng/ha so với không phun (sai khác không đáng kể so với phun thuốc hóa học Diafenthiuron 50WP).
Bình quân nông dân phun 2 lần thuốc hóa học/vụ rau muống (25 ngày/vụ), mỗi lần phun là 1 lít (hoặc kg)/ha. Thông thường, với bình quân số vòng quay 11 vụ/năm, số thuốc sử dụng sẽ khoảng 22 kg (hoặc lít)/ha. Nếu sử dụng chế phẩm SL-NPV để trừ sâu khoang sẽ giảm lượng hóa chất thương phẩm sử dụng và giảm đáng kể bao bì hóa chất bảo vệ thực vật thải ra môi trường. Hơn thế, còn tạo ra được sản phẩm an toàn, góp phần bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng, người nông dân, hạn chế sự ô nhiễm môi trường đất, nước và không khí cho TP.HCM.
Quy trình sản xuất và sử dụng chế phẩm SL-NPV đã được tập huấn, hướng dẫn cho nông dân trồng rau muống ở Củ Chi, Hóc Môn, bước đầu cho thấy có thể phổ biến cho nông dân tự sản xuất NPV làm thuốc trừ sâu sinh học dùng trên đồng ruộng. Tuy nhiên, để chuyển giao sử dụng rộng rãi cần có sự tham gia của các Chi cục trồng trọt và bảo vệ thực vật địa phương; những chương trình hỗ trợ, giúp đỡ từ phía nhà nước, các cơ quan ban ngành để người nông dân có thói quen sử dụng chế phẩm giúp duy trì tác nhân có ích trên đồng ruộng.
TS. Nguyễn Thị Hai khuyến cáo, trong điều kiện mật độ sâu cao, nông dân có thể mua giống của đơn vị sản xuất và bắt sâu trên đồng để sản xuất virus và sử dụng ngay. Trong điều kiện bình thường, cần có các đơn vị đủ điều kiện và năng lực chuyên môn (công ty thuốc bảo vệ thực vật hoặc các trung tâm khuyến nông của địa phương) để sản xuất và bảo quản chế phẩm. Đồng thời, quy trình có thể chuyển giao áp dụng tại các cơ sở sản xuất chế phẩm sinh học để đưa ra thị trường sản phẩm không chỉ sử dụng trên cây rau muống mà còn trên các cây trồng khác nhằm giảm lượng hóa chất trừ sâu khoang. Với quy mô diện tích nhà xưởng khoảng 200m2, nhân lực sản xuất khoảng 10-15 người, mỗi ngày có thể sản xuất được 20-25 lít chế phẩm.
Vân Nguyễn (CESTI)