Mary Engelbreit - Nhà sáng tạo nghệ thuật đồ họa
Sinh ra ở St. Louis, Missouri (Mỹ), Mary Engelbreit rất thích vẽ và được nuôi dưỡng đam mê lúc còn rất nhỏ từ “xưởng vẽ tại gia" đầu tiên, nơi được che chắn bằng vải rồi đặt bàn ghế vào, tạo không gian riêng biệt để có thể tập trung. Engelbreit đã thật vui khi được ngồi trong xưởng vẽ chật chội và nóng bức đó hàng giờ liền, để vẽ lại hình ảnh trong những cuốn sách cũ kỹ dành cho trẻ em.
Sau khi rời trường trung học, dù phải làm nhiều việc, nhưng Engelbreit không từ bỏ đam mê nghệ thuật đồ họa. Đầu tiên, Engelbreit làm việc tại một cửa hàng bán dụng cụ vẽ ở St. Louis, vài năm sau làm việc cho một công ty quảng cáo nhỏ, rồi nhận làm thêm các dự án bên ngoài, biên tập hoạt họa cho nhật báo St. Louis Post-Dispatch trong thời gian ngắn, và cả việc tổ chức giới thiệu các tác phẩm nghệ thuật của riêng mình. Công việc của những năm đầu đời giúp Engelbreit học được nhiều điều về nghệ thuật thị giác, về kinh doanh và cả cách sống khiêm tốn. Tuy nhiên, Engelbreit không thỏa mãn với việc vẽ theo đơn đặt hàng, bởi biết rằng mình sẽ làm tốt nhất khi tác phẩm được hình thành từ trí tưởng tượng của chính mình, và điều bà thực sự mong muốn, là vẽ minh họa sách trẻ em.
Năm 1977, Engelbreit đến New York tìm kiếm cơ hội tại một số nhà xuất bản, nhưng đa số là bị từ chối. Sau cùng, bà nhận được lời đề nghị vẽ minh họa cho các loại thiệp. Có được việc làm, nhưng việc vẽ thiệp làm Engelbreit nản. Tuy nhiên, không lâu sau, bà nhận ra công việc này giúp thể hiện và định hình phong cách nghệ thuật của riêng mình: phong cách hoạt họa dí dỏm, phảng phất nét cổ điển.
Qua vài tháng, bà đã có thỏa thuận cấp phép sử dụng ba mẫu thiết kế thiệp đầu tiên, với giá 150 USD, và ký hợp đồng ngắn hạn với một công ty chuyên về thiệp chúc mừng khác. Vẽ thiệp chúc mừng giúp Engelbreit đạt được thành công nhanh chóng, một số công ty nổi tiếng đã mua thiết kế và doanh số tăng nhanh. Dòng sản phẩm thiệp chúc mừng Engelbreit trở nên phổ biến đã thu hút sự chú ý từ các công ty khác nhau và họ mong muốn được cấp phép để sử dụng các tác phẩm nghệ thuật độc đáo của Engelbreit trên những sản phẩm của họ.
Mary Engelbreit giờ đã nổi tiếng trên thế giới trong lĩnh vực sáng tạo nghệ thuật đồ họa và minh họa sách cho trẻ em, là một doanh nhân thành công với hoạt động cấp phép và có website riêng để thương mại sản phẩm trên khắp thế giới.
Khởi nghiệp trong lĩnh vực sáng tạo nghệ thuật
Một nhà sáng tạo nghệ thuật có thể bán tác phẩm gốc hay bán các bản sao, bán tác phẩm qua quá trình tái tạo trên một vật liệu khác hay tạo ra sản phẩm mới chứa đựng tác phẩm ban đầu hay tác phẩm phái sinh. Engelbreit đã thành công khi đưa các tác phẩm nghệ thuật của mình ra thị trường thông qua cấp phép sử dụng, trên nhiều loại sản phẩm khác nhau, như thiệp, thẻ, lịch và nhiều dạng sản phẩm khác. Thí dụ như tác phẩm ‘Chair of Bowlies’ đã được Engelbreit cấp phép sử dụng cho nhiều loại sản phẩm khác nhau.
Tác phẩm ‘Chair of Bowlies’ của Engelbreit trên một số sản phẩm.
Khởi nghiệp sáng tạo không dễ dàng, nhất là trong nghệ thuật, với chuỗi công việc đa dạng và tốn kém mà nhà sáng tạo thường chưa từng trải qua, như tạo sản phẩm, tiếp thị, quản trị,...Để ra mắt hoạt động kinh doanh các tác phẩm thiệp chúc mừng, Engelbreit phải vay 60.000 USD để trang trải chi phí in ấn 5.000 bản cho mỗi mẫu, trong số 20 mẫu thiết kế được giới thiệu. Tiếp theo sau buổi ra mắt là tập trung vào việc sáng tạo sản phẩm, nhằm tăng bộ sưu tập thiệp lên hơn 100 mẫu để xây dựng dòng sản phẩm chính thức. Song song đó, là triển khai việc tiếp thị và phân phối, hình thành mạng lưới đại diện bán hàng để quảng bá sản phẩm đến các cửa hàng và tham gia các triển lãm thương mại có liên quan để giới thiệu sản phẩm.
Khác lạ và độc đáo đã dẫn đến thành công, nhưng Engelbreit đã tốn rất nhiều thời gian và công sức. Ban đầu, Engelbreit phải trả lương cho 1 quản lý cửa hàng cùng 2 nhân viên, chi phí cho nhà in,.., và tự mình làm việc không có thu nhập trong một năm rưỡi. Engelbreit đã khởi nghiệp không chỉ cần thời gian, mà còn cần thu nhập từ các nguồn khác trong thời gian đầu.
Năm 1983, Mary Engelbreit Studios được thành lập tại St. Louis, hoạt động chính là sáng tạo và cấp phép các sản phẩm nghệ thuật. Engelbreit rất cẩn trọng trong việc cấp phép nhằm đảm bảo chọn được những đơn vị tốt nhất để hợp tác và nỗ lực hết sức để chắc chắn rằng tác phẩm nghệ thuật được sử dụng một cách trung thực. Đúc kết kinh nghiệm, theo bà, không nên đặt niềm tin quá nhiều vào danh tiếng của các nhà sản xuất khi đàm phán, mà phải kiểm tra cẩn thận các kênh phân phối của họ (những gì họ đang bán, nơi bán); đặt nhiều câu hỏi đa dạng để đánh giá chất lượng, cuối cùng là cần tham khảo ý kiến luật sư chuyên về bản quyền, khi đàm phán thỏa thuận cấp phép.
Engelbreit cho rằng, đối tác dù có lớn đến đâu cũng không đảm bảo mọi thỏa thuận cấp phép sẽ thành công. Phải rất thực tế và thật cẩn thận trong quá trình đàm phán. Đến nay, Engelbreit đã có nhiều thỏa thuận cấp phép cho nhiều nhà sản xuất khác nhau, ban đầu với thiệp chúc mừng, sau đó đã mở rộng cấp phép sử dụng các tác phẩm nghệ thuật cho nhiều loại sản phẩm khác, như trên các sản phẩm trang trí/thủ công, lịch, sách, văn phòng phẩm, vải, áo, phụ kiện nhà bếp, búp bê, trên các các món quà,…
Bản quyền - yếu tố quyết định trong kinh doanh sản phẩm sáng tạo
Thỏa thuận cấp phép là một tài liệu pháp lý, trong đó nhà sáng tạo cấp quyền sử dụng cụ thể tác phẩm của mình cho một đơn vị khác. Ví dụ như quyền được sử dụng tác phẩm nghệ thuật trên sản phẩm riêng của đơn vị được cấp quyền. Khi đó, đơn vị được cấp phép có trách nhiệm và chịu rủi ro trong việc sản xuất và phân phối sản phẩm, nhà sáng tạo sẽ nhận tiền bản quyền theo thỏa thuận cấp phép. Đây là một trong những cách để kinh doanh tác phẩm sáng tạo, giúp nhà sáng tạo không tốn thời gian cho hoạt động kinh doanh, mà vừa có được doanh thu, vừa có thời gian đầu tư cho việc sáng tạo. Sự hợp tác cùng có lợi với những người được cấp phép đã giúp Engelbreit tập trung sáng tạo nhiều tác phẩm nghệ thuật, áp dụng cho đa dạng các loại sản phẩm.
Cấp phép là hoạt động kinh doanh chủ yếu, nên Mary Engelbreit Studios có bộ phận xử lý và phê duyệt các yêu cầu cấp phép. Yếu tố quan trọng trong hoạt động cấp phép là tác phẩm nghệ thuật phải được bảo vệ bản quyền. Từ kinh nghiệm thực tế, Engelbreit khuyên các nhà sáng tạo nghệ thuật lưu giữ lại mọi quyền đối với tác phẩm (qua tên của họ trong mỗi thiết kế) trong sản phẩm, sau khi chúng được in. Việc lưu giữ bản quyền tạo thuận lợi trong việc kinh doanh sản phẩm sáng tạo nghệ thuật. Có quyền tự do cấp phép, cùng một hình vẽ có thể cấp phép cho nhiều nhà sản xuất, sử dụng trên nhiều loại sản phẩm khác nhau.
Ngoài ra, các nội dung trong thỏa thuận cấp phép cũng rất đa dạng, nên ngoài bản quyền, thương hiệu cũng đóng vai trò không kém phần quan trọng trong hoạt động của một doanh nghiệp sáng tạo nghệ thuật. Năm 1988, Mary Engelbreit Studios đã nộp đơn đăng ký nhãn hiệu đầu tiên "Mary Engelbreit" cho hoạt động dịch vụ tại Tổ chức Sáng chế và Nhãn hiệu Mỹ (USPTO). Đến nay, đã có hơn 30 nhãn hiệu được nộp đơn bảo hộ.
Gần 30 năm sau chuyến đi đầu tiên đến New York, Engelbreit đã xây dựng Mary Engelbreit Studios lớn mạnh, hợp tác với nhiều đơn vị, sản xuất hơn 6.500 sản phẩm mang các tác phẩm nghệ thuật đồ họa Engelbreit. Ước mơ minh họa sách cho trẻ em của Engelbreit cũng đã trở thành hiện thực, và bà là một trong số ít nhà sáng tạo với ba tác phẩm dành cho trẻ em bán chạy nhất của New York Times.
Phương Lan (CESTI)