Ashiro Rindo (người Nhật gọi là rindo), loài hoa gentian (Gentiana triflora) rất phổ biến ở Nhật và trên thế giới, là một trong hơn 400 loài long đởm thuộc chi Gentiana, họ Gentianaceae. Gentian có thể sống và phát triển trong điều kiện khắc nghiệt, từ các sa mạc, thảo nguyên hay đài nguyên. Đa số các loài gentian mọc ở trong rừng và vùng đồng bằng khí hậu ôn hòa, khí hậu miền núi châu Á, nới có độ cao khoảng 600 - 1.000 m. Môi trường trồng có vai trò quan trọng đối với loại cây này. Cây gentian thường nhỏ ở vùng khô hạn và sẽ lớn hơn ở vùng mưa nhiệt đới. Hoa gentian có màu xanh dương hay trắng ở nơi thời tiết lạnh, và thường có màu hồng hay đỏ thích hợp với các khu vực ấm nóng.
Ashiro Rindo được lai tạo từ loài hoa gentian dại mọc trên vùng núi Ashiro thuộc tỉnh Iwate nước Nhật, có độ cao trên 2.000 m so với mực nước biển, có điều kiện tự nhiên khá lý tưởng cho hoa phát triển: khí hậu lạnh, nhiệt độ trung bình 8,7oC, trung bình hàng năm có lượng mưa hơn 1.200 mm và 2.000 giờ nắng (khoảng 5,5 giờ mỗi ngày).
Xoay trở vượt khó
Là một nông dân trồng lúa ở vùng núi Ashiro khô cằn, thường gặp khó khăn khi mùa vụ thất bát vào mùa lạnh, cuối những năm 1960, để kiếm thêm thu nhập, Hideo Kudo rời gia đình đến Tokyo tham gia đội ngũ những người làm xây dựng. Tuy nhiên, đây là điều không dễ dàng với ông do phải bỏ lại vợ một mình ở quê nhà. Để có thể được ở gần gia đình tại Ashiro trong những tháng mùa đông, ông trăn trở suy nghĩ cách có việc làm thường xuyên ngay trên quê hương mình. Quan sát vùng đồi núi Ashiro khô cằn với những bông hoa gentian dại màu xanh dương, loài hoa có ý nghĩa trong những ngày lễ Phật giáo, vẫn sống tốt, ông cho rằng đó chính là loại sản phẩm thích hợp để khởi đầu một công việc mới.
Năm 1971, Kudo cùng 19 bạn trẻ làm nông ở Ashiro thành lập Nhóm những người trồng hoa gentian Ashiro (AGG- Ashiro Gentian Growers), mạo hiểm trồng hoa gentian ngay trên đất trồng lúa của mình. So với trồng lúa, hoa gentian cần diện tích đất ít hơn 10 lần nên có thể gieo trồng nhiều hơn. Sáng kiến của ông Kudo đến đúng thời điểm nhu cầu hoa gentian ở Nhật gia tăng. Sau một năm trồng hoa gentian thành công, Kudo đã không phải đến Tokyo để tìm việc làm thêm vào mùa đông nữa.
Bước đầu với suy nghĩ đơn giản là tìm cách để được sống gần gia đình, Kudo đã có một quyết định có ảnh hưởng sâu rộng đến cả cộng đồng, đến nghề trồng hoa ở Nhật và trên cả thế giới. Đến nay, ông Hideo Kudo cùng với con trai là Yoshiteru Kudo đã gặt hái nhiều thành công ngoài mong đợi, nhờ những nỗ lực không ngừng nghỉ cho tương lai của nghề trồng hoa, đưa hoa gentian vươn xa trên toàn thế giới.
Phát triển từ gốc
Chỉ sau một năm chuyển sang trồng hoa, AGG xác định rằng nếu trồng hoa gentian bằng giống chất lượng cao, hoa đẹp hơn, sẽ tăng khả năng cạnh tranh cho vùng sản xuất hoa Ashiro và tăng hiệu quả kinh tế. Năm 1972, AGG hợp tác với các chuyên gia nông nghiệp tại địa phương phát triển giống hoa mới đầu tiên, được đặt tên là Iwate Gentian. Đến 1980, Iwate Gentian đã trở thành giống hoa được trồng phổ biến ở Ashiro, khởi đầu cho sự phát triển thành công các giống gentian trong những thập kỷ sau đó.
Ông Kudo và AGG tiếp tục tập trung vào việc phát triển các loài gentian mới, đẹp hơn, phù hợp với khí hậu Ashiro. Để trợ giúp AGG lai tạo giống mới, năm 1992, Chính quyền Ashiro thành lập và tài trợ cho hoạt động của Trung tâm Phát triển nghề trồng hoa Ashiro (Ashiro Town Floriculture Development Center), hiện mang tên Trung tâm Nghiên cứu và Phát triển nghề trồng hoa Hachimantai (HFC - Hachimantai Floriculture R&D Center), do Ashino sáp nhập với thị trấn láng giềng Nishine và làng Matsuo để hình thành Thành phố Hachimantai vào tháng 9/2005. Nhiệm vụ chính của HFC là phối hợp và giúp đỡ nông dân trồng gentian tại địa phương phát triển các giống mới để có thể canh tác hiệu quả. Đổi lại, nông dân sẽ dành 2% doanh thu để hỗ trợ hoạt động nghiên cứu và triển khai của HFC. Sau khi nghiên cứu thành công một giống mới, các hạt giống chất lượng được sản xuất và phân phối cho những nông dân tham gia, HFC hỗ trợ kỹ thuật cho nông dân để trồng giống mới. Hoa trồng từ giống mới khi thu hoạch sẽ được bán dưới nhãn hàng hoa “Ashiro Rindo”.
Kỹ thuật sử dụng để lai tạo giống phải đảm bảo những tiêu chuẩn cao cho tất cả các giống mới, như về màu sắc và độ bền của hoa, kích thước và sự cân đối của lá phải đảm bảo tính thẩm mỹ. Để đạt được các tiêu chuẩn này, bước đầu tiên là phải xác định các đặc tính mà giống mới cần có. Hạt giống mới chỉ được phân phối đến nông dân khi đảm bảo chắc chắn đạt được các tiêu chuẩn và đặc tính hoa theo yêu cầu. Việc phát triển giống mới cần đầu tư nhiều thời gian và sức lực để đảm bảo quá trình nghiên cứu lai tạo giống được tiến hành thật cẩn trọng.
Tháng 4/2004, những người trồng hoa gentian ở Ashiro thành lập Công ty Phát triển Ashiro Rhindo (Ashiro Rhindo Develoment Ltd.-ARD). ARD và Chính quyền Ashiro đã ký kết hai hợp đồng để phát triển nghề trồng hoa tại địa phương, đó là: hợp đồng liên kết phát triển các giống hoa gentian mới và hợp đồng độc quyền sử dụng những giống hoa gentian mới được phát triển (các hợp đồng này vẫn được tiếp thực hiện sau khi thành lập Thành phố Hachimantai). Nội dung chính cho biết, cả hai bên có trách nhiệm cấp kinh phí cho hoạt động lai tạo giống mới; Thành phố Hachimantai là chủ sở hữu các giống hoa gentian mới được lai tạo theo hợp đồng: ARD được độc quyền bán hoa gentian từ giống mới được lai tạo theo hợp đồng ở Nhật.
Sự hợp tác giữa AGG, HCF và Chính quyền Hachimantai là rất cần thiết, tạo nền tảng cho sự phát triển thành công nghề trồng hoa gentian, mở rộng thị trường trong và ngoài nước cho nhãn hàng hoa Ashiro Rindo, giúp cải thiện đời sống nông dân vùng núi và phát triển cộng đồng.
Bảo vệ giống cây trồng
Hoa gentian được trồng ở Ashiro ngày càng phổ biến, khiến tên vùng Ashiro kèm theo trở nên đồng nghĩa với hoa gentian chất lượng cao. Dù vậy, hoa gentian vùng Ashiro được bán trên thị trường trong nhiều thập kỷ vẫn chưa được bảo hộ chỉ dẫn địa lý. Khi Thành phố Hachimantai hình thành vào năm 2005, chính quyền nơi đây mới bắt đầu chú trọng việc phát triển nguồn tài nguyên và các sản phẩm nổi tiếng của Thành phố, trong đó có việc chú trọng xây dựng nhãn hiệu cho các sản phẩm đặc thù của địa phương. Ashiro Rindo đứng đầu danh sách được quan tâm.
Trong chiến lược xây dựng nhãn hiệu hóa, việc rất quan trọng là đảm bảo chất lượng vượt trội và bền vững cho hoa Ashiro Rindo để có thể gia tăng giá trị và danh tiếng trên thị trường. Nhờ đó, Ashiro Rindo được biết đến là nhãn hiệu hoa gentian chất lượng cao, được bán với giá cao hơn các đối thủ khác trên thị trường Nhật và nước ngoài. Năm 2008, nhãn hiệu Ashiro Rindo được AGG đăng ký bảo hộ ở Nhật và quốc tế thông qua Hệ thống Madrid, cũng như tại các nước Trung Quốc, Hàn Quốc, New Zealand, Liên minh châu Âu (EU) và Mỹ.
Để được bảo hộ và tạo lợi thế trong các thỏa thuận chuyển nhượng, các giống gentian mới được lai tạo cũng được đăng ký bảo vệ quyền sở hữu ở Nhật, New Zealand và Chi Lê. Trong cơ sở dữ liệu về quyền đối với giống cây trồng của Nhật trên website maff.go.jp, có 25 giống hoa gentian vùng Ashiro được các chủ sở hữu nộp đơn bảo hộ, trong đó, Thành phố Hachimantai có 12 giống, Tỉnh Iwate: 12 giống, và Công ty Rindo International Limited: 1 giống.
Tầm nhìn vươn xa
Thời kỳ đầu, hoa gentian được trồng chỉ bán ở thị trường nội địa, tại các buổi đấu giá ở các trung tâm đô thị như Trung tâm đấu giá hoa Ota. Hiện nay, việc đấu giá được tổ chức hàng ngày ở Tokyo. Khi hoa Ashiro Rindo đã phổ biến rộng rãi trong nội địa, HFC và AGG quyết định chọn những giống Ashiro Rindo đặc sắc giới thiệu ra thị trường quốc tế.
Để phát triển thêm thị trường mới, biến Ashiro Rindo thành nhãn hiệu hoa hàng đầu thế giới, đồng thời tạo nguồn cung cấp hoa Ashiro Rindo quanh năm trên toàn cầu, năm 1995, HFC và AGG ký thỏa thuận nhượng quyền gieo trồng hoa Ashiro Rindo với Công ty Green Harvest Pacific Holdings Limited (GHPH), New Zealand. GHPH chịu trách nhiệm thực hiện hợp đồng, chọn người trồng, bán giống cây, hướng dẫn canh tác, xuất khẩu và thu tiền quyền sở hữu giống hoa. Thỏa thuận này đã mở đường cho Ashiro Rindo được gieo trồng ở New Zealand. Mục tiêu trước tiên của thỏa thuận này là tạo nguồn cung cấp hoa Ashiro Rindo cho thị trường Nhật trong mùa đông.
Đến năm 2002, HFC và AGG lần đầu tiên xuất khẩu hoa Ashiro Rindo ra thị trường Mỹ và Hà Lan. Trong đợt xuất khẩu đầu tiên này, phải mất 7 ngày hoa mới đến nơi, đến năm 2005, HFC và AGG đã giảm xuống còn từ ba đến bốn ngày, đồng thời nghiên cứu được công nghệ lạnh mới giúp duy trì hoa tươi lâu hơn. Cuối những năm 2000, có hơn 7 triệu hoa Ashiro Rindo cắt cành được nhập vào Hà Lan hàng năm.
Nhằm thúc đẩy phát triển mạnh mẽ nghề trồng hoa Ashiro Rindo ra thế giới, năm 2005, AGG và HFC hợp tác với ông John Moffatt, một người chuyên trồng hoa gentian ở New Zealand, chủ vườn hoa Southland Flowers, và cũng là nhà khoa học tại New Zealand Institute for Plant and Food Research Ltd. (IPF). Kết quả của sự hợp tác này là việc hình thành Công ty Rindo International Ltd. (RI), với bốn cổ đông: Thành phố Hachimantai, AGG, IPF và ông Moffatt. Theo đó, RI sẽ là chủ sở hữu các giống hoa gentian mới được lai tạo với các vật liệu di truyền có nguồn từ Nhật và New Zealand theo thỏa thuận hợp tác; những giống gentian mới được lai tạo bán ra thị trường thế giới, tiền bản quyền giống cây được sử dụng để tiếp tục phát triển các giống gentian mới và huấn luyện kỹ thuật canh tác cho nông dân; Rhindo International Ltd. được quyền bán các loài hoa mới này ở Nhật và ông Moffatt được quyền bán ở New Zealand; những người trồng hoa ở Thành phố Hachimantai được quyền trồng và bán tại Nhật các giống hoa gentian mới lai tạo theo thỏa thuận. Sự hợp tác này đã tạo ra nhiều giống gentian mới độc đáo, nhiều màu sắc như hồng, vàng, đỏ tía, đỏ,…
Ngoài ra, năm 2003, AGG và HFC cũng thỏa thuận nhượng quyền sử dụng giống hoa gentian với nông dân trồng hoa Chi Lê để đảm bảo nguồn cung cấp hoa gentian quanh năm, bởi vụ mùa ở Chi Lê trái ngược với vùng Ashiro (mùa đông ở Ashiro là mùa hè ở Chi Lê). Hoa được trồng từ thỏa thuận nhượng quyền với nông dân Chi Lê sẽ được bán qua thị trường Bắc Mỹ và châu Âu.
Hoạt động hợp tác với New Zealand và Chi Lê đảm bảo nguồn cung cấp hoa gentian quanh năm với nhiều màu sắc khác nhau, hoa sản xuất ra được đóng gói dưới nhãn hàng Ashiro Rindo xuất ra thị trường thế giới. Tháng 9/2011, Ashiro Rindo được xuất sang Hồng Kông, Trung Quốc; năm 2012, hoa Ashiro Rindo được bán trên nhiều thị trường ở châu Á, châu Đại Dương, châu Âu, Bắc và Nam Mỹ.
Nỗ lực phát triển giống mới và mở rộng thị trường của ông Kudo, AGG và HFC đã làm tăng nhu cầu về hoa Ashiro Rindo ở Nhật và trên thế giới, mang lại nhiều lợi ích cho nông dân trồng hoa và cộng đồng Thành phố Hachimantai. Ashiro Rindo là nhãn hiệu hoa toàn cầu, phổ biến trong và ngoài nước một cách nhanh chóng đáng kinh ngạc, là niềm tự hào của người Nhật. Sự hình thành và phát triển bền vững của Ashiro Rindo rất đáng suy ngẫm để hiện thực hóa ước mơ đưa nông sản bước nhanh và vững chắc ra thị trường thế giới.
Đường ra thế giới của hoa Ashiro Rindo trồng ở New Zealand và Chi Lê năm 2016
Phương Lan (CESTI)